Wystawa o Trybunale Skarbowym Koronnym przypomni lata świetności Radomia

- To była nadzwyczajna instytucja. Trybunał Skarbowy Koronny obradujący na radomskim zamku przez 150 lat pełnił rolę ministerstwa finansów do spraw obrony Rzeczypospolitej – podkreślają organizatorzy wystawy, która dziś zostanie otwarta w Muzeum im. Jacka Malczewskiego. 

Trybunał Skarbowy Koronny został powołany przez sejm w 1613 r. Jej kres położyły dopiero rzady Stanisława Augusta Poniatowskiego i powołanie komisji skarbowo-wojskowych.

Wiele ważnych funkcji

Trybunał Skarbowy Koronny kontrolował i rozliczał poborców, rozpatrywał roszczenia finansowe wojska, rozstrzygał spory pomiędzy podskarbim a poborcami, skargi na rabunki wojskowe, skargi cywilów na wojsko i odwrotnie, skargi na poborców. – Na sześciotygodniowe obrady zjeżdżali – najpierw do różnych miast, a od XVIII wieku do Radomia – senatorowie, przedstawiciele wszystkich województw Korony Królestwa Polskiego i wojska, podsądni – mówi historyk Dariusz Kupisz. To wydarzenie – jak dodaje historyk -  podnosiło prestiż Radomia, jego kondycję. Radom zaistniał wtedy na kartach ksiąg historii staropolskiej. Żadnemu innemu wydarzeniu nie poświęcił tyle miejsca Jędrzej Kitowicz w swoim słynnym „Opisie obyczajów”.  

- Te przesłanki zdecydowały, że postanowiliśmy zorganizować tę wystawę – 400 lat od powołania  Trybunału i 250 od ostatniej jego sesji - wyjaśnia dyrektor „Malczewskiego” Adam Zieleziński.

Wystawa została podzielona na trzy części przedstawiające: instytucję Trybunału Skarbowego, wojsko i historię polskiego pieniądza obejmującego czasy od Zygmunta III Wazy po Augusta III Sasa.

Historia w sylwetkach 

- W części pierwszej prezentujemy instytucję Trybunału Skarbowego głównie poprzez sylwetki osobistości trybunalskich i dokumenty dotyczące działalności tej instytucji – mówi kurator ekspozycji Elżbieta Kwiecień.

Wśród dokumentów są m.in. : uchwały sądu głównego Trybunału Skarbowego Radomskiego z lat 1717-1727, akta Komisji Generalnej Radomskiej z listą deputatów wyznaczonych na sejmie lubelskim w 1705 r., księgi metrykalne kościoła farnego Radomiu z nazwiskami prezydentów i marszałków trybunału, coroczne kosztorysy z utrzymania fortyfikacji kresowych.

Każdy Trybunał rozpoczynał się uroczystą mszą świętą odprawianą w kościele pw. św. Jana Chrzciciela. Zachowało się kazanie wygłoszone podczas Trybunału Skarbowego w 1692 r. - Prezentujemy konstytucje sejmowe wyznaczające terminy obrad Trybunału Skarbowego z nazwiskami deputatów i określeniem głównego problemu, jakim miał się zajmować najbliższy trybunał, np. w 1613 r. miał przebadać pobór podatków z lat 1609-1612; w 1674 r. osądzić nieobecnych pod Chocimiem w 1673 r. Przez kilka lat po „wiktorii wiedeńskiej” trybunał zajmował się wypłatą pieniędzy należnych za udział w kampanii 1683 r. – dodaje kuratorka.

W galerii portretowej przedstawiono podskarbich wielkich koronnych, którzy jako najwyżsi urzędnicy zajmujący się skarbem państwowym, kontrolą finansów publicznych i zwierzchnictwem nad mennicami państwowymi, byli obowiązani do obecności w Trybunale Radomskim. Są też portrety marszałków nadwornych. W galerii portretów marszałków Trybunału Skarbowego zobaczymy m. in. Wacława Rzewuskiego - marszałka w1731 r., który wielokrotnie przyjeżdżał do Radomia jako pisarz polny, później jako hetman polny koronny; Stanisława Chomętowskiego - marszałka w 1725 r., który był w Radomiu jako deputat w 1717 r. i jako hetman polny koronny; księcia Antoniego Benedykta Lubomirskiego - marszałka w 1743 r. i deputata w latach 1744 -1746, Franciszka Bielińskiego – marszałka w 1728 r. i marszałka nadwornego (1732-1742).

Głównym problemem żołd

W części drugiej wystawy zaprezentowane zostało wojsko, bo Trybunał radomski spełniał ważną dla Korony funkcję skarbowo-wojskową w trudnym dla Rzeczypospolitej, pełnym wojen, XVII i XVIII w. - Zaangażowane w wojny wojsko było nieregularnie opłacane, co doprowadzało do licznych rozbojów oraz grabieży i mogło spowodować trudną do opanowania sytuację w kraju. Dlatego też sprawy zaległego żołdu były głównym problemem, który rozstrzygany był w Radomiu. Od drugiej połowy XVII w. trybunał sądził również spory wojskowe dotyczące np. braku awansu czy niesłusznej degradacji. Do Radomia przyjeżdżali hetmani koronni, pisarze polni i liczne delegacje wojskowe, aby rozliczyć się z otrzymanych dochodów i wydatków – tłumaczy Elżbieta Kwiecień.

Portrety i uzbrojenie 

Na wystawie zaprezentowane zostały także portrety wojskowych oraz broń będąca na wyposażeniu armii w XVII i XVIII w. Wojsko tłumnie przyjeżdżające do Radomia w ogromnej większości pozostaje bezimienne, zostało zaprezentowane poprzez portrety anonimowych szlachciców w zbrojach, często z atrybutami władzy wojskowej w rękach.

- Prezentujemy uzbrojenie różnych formacji wojskowych, w tym husarii, elitarnej siły armii polskiej. Wśród militariów są m.in. kolczugi, kirysy, zbroje, broń biała , palna,  obuchowa. Pokazujemy również łuki i strzały, rzędy końskie – wylicza kuratorka wystawy.

W trzeciej części obejrzymy monety, które były w obiegu w XVII i XVIII w., a także wagi, sakwy, skarbonki, beczki i skrzynie do przewożenia i przechowywania pieniędzy. Ekspoyzcji towarzyszą odpowiednio wybrane teksty uzupełniające wiedzę o Trybunale Skarbowym, skarbowości, wojsku, pieniądzu.

Otwarcie wystawy dziś o godz. 18.

(bdb)