Premiera w „Powszechnym”. Dobre teksty się nie starzeją
- Sztuka Tennessee'ego Williamsa opowiada o rodzinie, o panujących w niej
relacjach. To dzisiaj ważny i aktualny temat?
Rodzina to jest związek emocjonalny najbliższych sobie ludzi. Najbliższych, choćby więzami krwi. I myślę, że jest to temat, który dotyczy każdego. I w tym sensie jest to temat uniwersalny. Każdy chce mieć fajną mamę, fajnego tatę, a potem fajne dzieci, z którymi jest w dobrych relacjach, no chyba, że mówimy o jakichś patologiach.
- A z jaką rodziną mamy do czynienie w sztuce Williamsa?
W naukowym języku pewnie by ją określono jako dysfunkcyjną, ponieważ jest to rodzina bez ojca. To jest matka z dwójką dorosłych dzieci; córka ma pewien stopień kalectwa. Jest kryzys, trudno o przyzwoitą pracę. No więc, jakbyśmy się tak rozejrzeli wokół, to za bardzo się to nie różni od naszych czasów… - Jakie problemy tej rodziny akcentuje pani w swoim przedstawieniu? Usiłuję się skupić na tym, jak emocje każdej osoby przekładają się na związki z najbliższymi. W stresie jest matka, która jako młoda kobieta została z dwójką dzieci bez środków do życia. Zastanawiam się, jak czuje się jej syn, młodszy od córki, który przejął funkcję głowy rodziny, bo jest jedyną osoba zarabiającą w tym domu – musi utrzymać i matkę, i starszą siostrę. A jak się w tym czuje dziewczyna, która po różnych wcześniejszych, traumatycznych przejściach dochodzi do wniosku, że nie ma żadnej szansy w życiu? Mało tego, nad tym wszystkim wisi zapowiedź autora przełożona na głównego bohatera, a zarazem uczestnika tej sztuki , czyli Toma, który opowiada tę historię retrospektywnie. Zatem ta sztuka jest pamięcią i ta wybiórczość pamięci mnie ogromnie w tym tekście intryguje.
My zapamiętujemy naszą przeszłość selektywnie. Wiele rzeczy zapamiętujemy nadmiernie, a inne wymazujemy, albo bardzo chcemy wymazać, a nie bardzo się udaje, a niektóre rzeczy, nieważne dla nas, umykają. A ktoś inny, np. z rodziny te same akty, zdarzenia, pamięta bardzo mocno. Najprostszy przykład to dwoje ludzi, którzy się rozstali. Gdyby każdego z nich zapytać o przebieg ich relacji, to ich opowieści będą kompletnie różne, ponieważ są zabarwione emocją, tą selektywną pamięcią, życzeniowym pamiętaniem. I ten rozdźwięk pomiędzy postrzeganiem różnych sytuacji, zdarzeń, elementów pamięci próbuję rozpracować w tym spektaklu. I bardzo się staram, by nie wpakować się w taką oczywistą interpretację tego utworu: że jest taka męcząca, złośliwa, nachalna matka, ciężko zapracowany syn, który jest poetą oraz biedna, nieszczęśliwa córka, która w tym wszystkim nie może sobie znaleźć miejsca. Nawet jeśli ta matka z perspektywy dorastających dzieci wydaje się nachalna, napominająca, żądająca, to ona ma rację. Ona po prostu ma rację – na wiele rzeczy się nie godzi i próbuje je na swojej dwójce dzieci wymusić. Nie widzę nic złego w tym, że zmusza córkę do tego, żeby zdobyła jakiś zawód. Córka to odbiera jako zamach na jej wolność i na jej prawa. I tak: jeśli pokazujemy to z perspektywy Laury, to rzeczywiście matka jest okropna. Jak patrzymy na to z perspektywy matki, to Laura jest okropna. Dlatego próbuję tak budować to przedstawienie, żeby nie stawiać oczywistych diagnoz i kropek nad i. Mówić, że ten, albo tamten ma na pewno rację, bo w międzyludzkich relacjach, zwłaszcza jeżeli są one bardzo nasycone emocjami, nie ma czegoś takiego jak obiektywna prawda, czy obiektywna racja. Są racje jednostkowe, są interesy jednostkowe. Są indywidualne ucieczki, indywidualne mechanizmy obronne i bardzo indywidualne egoizmy powstałe z różnych powodów. Gdzieś w takim obszarze emocjonalno-znaczeniowym poruszamy się, oczywiście na bazie tekstu Williamsa. Dlatego odpowiadam – tak, to jest uniwersalne.
- Czy jest w tym – mimo wszystko - jakaś iskierka nadziei? Od rodziny trudno uciec: odchodzimy, wracamy… Oni się kochają. To nie jest tak, że oni się nienawidzą. Oczywiście, że walczą ze sobą. Oczywiście, że się ścierają interesy, opcje, wyobrażenia, jakie życie powinno być. Natomiast przez moment nie uciekam od miłości. Matka kocha te swoje dzieci, dzieci kochają matkę. To nie jest tak, że one jej nienawidzą. Ale bycie w relacji miłości z kimś nie wyklucza konfliktu z tym kimś. Ale tak naprawdę, nie wiemy jak skończyła się ta historia. Wiemy tyle, że Tom odszedł od tej rodziny, ale odszedł fizycznie. Natomiast emocjonalnie – nie. Bo rodzina nie jest czymś takim, co można odciąć. To jest coś, co implikuje całe życie człowieka.
- Do czego odnosi się tytuł sztuki „Szklana menażeria”?
Laura ucieka w taki swój wyimaginowany świat szklanych figurek. U nas ten świat będzie wyglądał nieco inaczej, ale nadal będzie światem wyimaginowanym, światem wyobraźni.
- To dosłowne znaczenie, a metaforyczne?
Dla mnie ważne jest słowo „szklana”. Szkło to coś przezroczystego, niekonkretnego, ulotnego. Kruchego. I bardzo nietrwałego. W naszej inscenizacji będzie to coś jeszcze bardziej nietrwałego niż szkło. W określeniu „menażeria” też jest olbrzymia ilość znaczeń. A już „szklana menażeria” może dotyczyć bardzo wielu rzeczy.
- „Szklana menażeria” należy do zbioru znakomitych dramatów Williamsa, w którym są „Tramwaj zwany pożądaniem” i „Kotka na gorącym blaszanym dachu”. „Menażeria” powstała w 1944 roku, a wydaje się jakby niewiele od tamtego czasu – poza np. ubiorem, modelami samochodów, wyglądem ulic - się zmieniło…
Zawsze powtarzam, że to jest wykładnik dobrych tekstów, że one się nie starzeją.
- Czy to również oznacza, że łatwiej je inscenizować i łatwiej grać aktorom?
W obszarze dramatu psychologicznego, bo na takim terenie literackim jesteśmy, jest to najwyższa trudność aktorska. Bo naprawdę trzeba być tą postacią, trzeba się nią stać. Trzeba wgryźć się w psychologię, w emocje postaci, którą się aktor staje. Jeszcze raz mogę powtórzyć to samo: nie robi się tego sposobem. Ja nie chcę zrobić z tego jakiegoś pastiszu, czy jakiejś formalnej zabawy teatralnej. - Ani popaść w stereotypy? Tak, chcę uciec od takiej oczywistości. I zależy mi na tym, na czym zawsze mi zależy, kiedy przygotowuję przedstawienie: żeby widz mógł zobaczyć w nim siebie. Choćby w jednym ułamku, zachowaniu, w jednej reakcji. Żeby mógł się rozpoznać. Żeby to nie był świat, który dzieje się gdzieś daleko, w Ameryce, dawno temu.
