fot. Muzeum Jana Kochanowskiego Czarnolas

Coraz bogatsza jest muzealna kolekcja starodruków, czyli książek drukowanych, wydanych do 1800 r. Są w niej dzieła bardzo rzadkie w zbiorach polskich. Stare druki stanowią zbiór tematycznie bardzo różnorodny. Są wśród nich wydania dzieł Jana Kochanowskiego XVI-, XVII- i XVIII-wieczne,  wydawnictwa religijne, rozprawy naukowe i literatura piękna.

Niektóre starodruki wyróżniają się bogatym zdobnictwem i piękną oprawą. Także historia niektórych z nich jest bardzo interesująca, czasami daje się ją prześledzić np. na podstawie znaków własnościowych.

Oprawy starodruków posiadają różnorodny styl, podobnie jak techniki zdobienia. Wiele z nich odznacza się wybitną wartością artystyczną.

Statuty Królestwa Polskiego, eleganckie komedie i podręcznik psalmów

Jednym z najnowszych nabytków muzeum są „Statuta Regni Pioloniae in Ordinem alphabeti digesta” (" Statuty Królestwa Polskiego ułożone w porządku alfabetycznym"), wydane w 1570 r. przez szesnastowiecznego historyka Jana Herburta (1508-1576), który jako jeden z pierwszych dokonał kompleksowego ujęcia, czyli skodyfikowania prawa staropolskiego. Herburt był także w bliskich kontaktach z Janem Kochanowskim i to on rozpowszechnił anegdotę mówiącą o Mikołaju Reju z Nagłowic, który czytając odpis pieśni "Czego chcesz od nas Panie" miał powiedział: „Temu w nauce dank przed sobą dawam, i pieśń bogini słowieńskiej oddawam”.

W zbiorach znalazły się także „Comoediae sex elegantissimae” (Bazylea 1543) ("Sześć najelegantszych komedii") Publiusza Terencjusza (około 195-159 p.n.e.), komediopisarza rzymskiego, którego twórczość była dobrze znana czarnoleskiemu poecie. Jest to wydanie bazylejskie z 1543 r.. Wydanie niezwykle ciekawe, bo zawierające dedykację Erazma z Rotterdamu dla Jana i Stanisława Bonerów, krakowskich patrycjuszy związanych z Czarnolasem i Janowcem poprzez rodzinę Firlejów.

Z kolei "Enchiridion Psalmorum” z 1532 r. ("Podręcznik Psalmów") Jana Compensisa (1490-1538), holenderskiego filozofa i teologa, który od 1534 r. był wykładowcą na Akademii Krakowskiej to jedna z pierwszych łacińskojęzycznych parafraz psalmów. Jan Kochanowski przystępując do pracy nad własnym, polskim już przekładem „Psałterza Dawidów” dokładnie je przestudiował.

Kolekcja portretów rodziny książąt Jabłonowskich

Dzięki najnowszym nabytkom powstaje kolekcja portretów rodziny książąt Jabłonowskich herbu Prus III, dawnych właścicieli czarnoleskich dóbr.

Pierwszym przedstawicielem Jabłonowskich, związanym z Czarnolasem od 1761 r. był Józef Aleksander Jabłonowski,  człowiek wszechstronnie wykształcony, również poza granicami kraju. Wiedzę zdobywał we Francji, Niemczech, Holandii, Anglii. Założył istniejące do dzisiaj w Lipsku (Niemcy) stowarzyszenie pod nazwą Societas Jabłonoviana, którego celem miały być prace naukowe na temat dziejów Polski i północnej Słowiańszczyzny. Stowarzyszenie każdego roku ogłaszało konkursy  na najlepsze prace, a z tym związane było otrzymanie stypendium.

Józef Aleksander Jabłonowski Czarnolas nabył i zamierzał tu stworzyć muzeum. W tym celu rozpoczął budowę kaplicy, która miała temu służyć. Dzieła tego niestety nie zdołał zrealizować, dokonali tego późniejsi przedstawiciele rodu.

- W kolekcji posiadamy obecnie trzy portrety przedstawicieli rodu, zakupione na aukcjach antykwarycznych i od prywatnych kolekcjonerów - mówi Ireneusz Domański, dyrektor Muzeum Jana Kochanowskiego w Czarnolesie. To portret Józefa Aleksandra Jabłonowskiego z 1760 r., właściciela Czarnolasu w latach 1761-1777, pędzla nieznanego malarza polskiego  Zakupiony został w grudniu 2022 r.; portret Teofili Jabłonowskiej Sapiehy (1742-1816) z około 1760, córki Karoliny Radziwiłł i Józefa Aleksandra Jabłonowskiego, przypisywany Marcello Baciarellemu, olej na płótnie. Zakupiony przez Muzeum w lutym 2023 roku; portret Jadwigi z Jabłonowskich Lubomirskiej (1819-1894), córki Teresy z Lubomirskich Jabłonowskiej i Maksymiliana Jabłonowskiego, właścicieli Czarnolasu w latach 1834-1847 (autor Valentin Schertle, 1838 r.); grafika wykonana w warszawskim Zakładzie Litograficznym Karola Pohla. Zakupiony we wcześniejszych latach.

Miedzioryt, mapa i pergamin

Do czarnoleskich zbiorów trafiły również innego rodzaju obiekty. W marcu kupiony został miedzioryt pt. "Unia Lubelska 1569"  według obrazu Jana Matejki, rytował Henryk Redlich (1838-1874). Jest to grafika, która uzupełni tematycznie wystawę stałą tj. część poświęconą pobytowi Kochanowskiego jako sekretarza na dworze królewskim.

Poeta był wielkim orędownikiem Unii Polsko-Litewskiej, w jednym ze swoich poetyckich dzieł nawoływał do jedności w chwili, gdy ważyły się losy unii. Sam najprawdopodobniej był obecny w Lublinie, podczas podpisywania tego ważnego, historycznego aktu.

Drugim cennym obiektem zakupionym na aukcji w lutym jest mapa z około 1650 r. Joannesa Jannsoniussa „Novissima Poloniae Regni Descriptio ("Najnowsza mapa Królestwa Polskiego z rysunkami"). Jest to miedzioryt kolorowany. W prawym rogu znajduje się dedykacja poświęcona gdańskiemu rajcy, burmistrzowi i burgrabiemu królewskiemu Mikołajowi Pahlowi z jego rodowym herbem.

Niezwykłym i bardzo rzadkim obiektem, który także zakupiono w lutym, jest karta pergaminowa z zapisem tekstowo-nutowym. Pergamin pochodzi z przełomu XV i XVI w., zapisany jest dwustronnie, zawiera fragment tekstu liturgicznego zapisanego na czterolinii z ozdobnymi, kolorowanymi inicjałami.

Obiekty zakupione zostały dzięki wsparciu Samorządu Województwa Mazowieckiego.

Muzeum Jana Kochanowskiego jako samodzielna instytucja kultury funkcjonuje od trzech lat, wcześniej była oddziałem Muzeum w Zwoleniu, a potem Muzeum Okręgowego (i następcy im. Jacka Malczewskiego) w Radomiu. Rocznie odwiedza je około 30 tys. zwiedzających.

kat, bdb